خلیج فارس را بهتر بشناسیم؛ آشنایی با آبزیان شاخاب پارس - وبلاگ مهر و موم

به گزارش وبلاگ مهر و موم، پهنه های نیلگون خلیج همواره فارس یکی از بزرگ ترین پناهگاه های موجودات دریایی مانند مرجان ها، ماهی های تزئینی کوچک، ماهی های خوراکی و غیرخوراکی، صدف ها، حلزون ها، نرم تنان، شقایق های دریایی، اسفنج های دریایی، عروس های دریایی، لاک پشت ها، دلفین ها، کوسه ماهی ها و بسیاری از موجودات دریایی دیگر است که از هزاران سال پیش تا امروز به حیات خود را زیر این دریای پارسی ادامه داده اند.

مقالات مرتبط:

خلیج فارس با وجود تمام مسائل محیطی و اقلیمی حاکم بر آن از تنوع زیستی بالایی برخوردار است، به گونه ای که زیستگاه صدها گونه ماهی به شمار می آید که تعداد زیادی از آن ها بهره برداری مالی دارند. علاوه بر ماهی ها بیش از 300 تا 450 نوع دیگر آبزی نیز در خلیج فارس زندگی می نمایند. در مقاله به معرفی بعضی از مهم ترین آبزیان خلیج فارس می پردازیم.

ماهی های خوراکی خلیج فارس

بیش از 150 نوع ماهی متفاوت در خلیج فارس یافت می گردد. اغلب آبزیان خلیج فارس به جز چند مورد که وارد آب های کارون، بهمن شیر و اروند می شوند، در آب های شور زندگی نموده و در همان جا تخم ریزی و تولیدمثل می نمایند. از مهم ترین انواع ماهی های تجاری خلیج فارس می توان به زبیده، حلوا سفید، قباد، شیر ماهی، شانک، سنگسر، پیش ماهی، هامور، سیکین، کارفه، طوطی، حلوا سیاه، شوریده، خبور، کفشک، سرخو، خابور و سبور اشاره نمود.

ماهی های تزیینی خلیج فارس

خلیج فارس مأمن صدها گونه ماهی تزیینی است که بعضی از نمونه های آن مانند گونه امپراتور در جهان نادر هستند. از دیگر ماهی های تزیینی می توان جراح دم زرد، آنتن دار، دلقک آبی، کاردینال، هامور، سقماهی، دم گاری، نئون، آرایشگر، صندوق ماهی شاخدار، خروس دریایی، پیکاسو، ملوان، چیتی، شقایق، ژله و پیکاسوی مشکی را نام برد.

سینگو یا خرچنگ خلیج فارس

مردم کرانه های خلیج فارس به خرچنگ سنگو یا سینگو می گویند. خلیج فارس زیستگاه انواع سینگوها است که از جمله می توان به سینگو آدمی، سینگ گلکری، سینگو شه یوب، یسنگ باکمال، سینگ گاری، سینگو ملأ، سینگو مرجان و خرچنگی با رنگ قرمز اشاره نمود.

میگوی خلیج فارس

یکی از محصولات ارزشمند خلیج فارس و دریای عمان میگو است. میگوی خلیج فارس از جنس پناناس است و بین 7 تا 15 سانتی متر طول دارد. میگو از خانواده سخت پوستان است که در اغلب آب های جهان اعم از آب شور و شیرین یافت می گردد.

میگو منبعی غذایی برای موجودات دریایی و انسان ها است. همچون سایر غذاهایی دریایی، سرشار از کلسیم، فسفر، ید و پروتئین است. بعلاوه میگو دارای 122 تا 251 میلی گرم کلسترول است. فصل صید میگو معمولا از مرداد تا اواسط آبان هر سال است و پس از آن چون فصل تخم گذاری میگو فرا می رسد، ممنوعیت صید آغاز می گردد و تا اردیبهشت ادامه می یابد. صید میگو سالی دو بار انجام می گردد.

نهنگ های خلیج فارس

11 گونه از تیره بالن ها و وال ها در خلیج فارس زندگی می نمایند. از جمله بزرگ ترین آبزیان حال حاضر جهان، نهنگ آبی است که طولی بین 20 تا 36 متر و وزنی بین 60 تا 178 تن دارد و سرعت آن به 8 تا 30 مایل در ساعت می رسد. این نهنگ بچه ای به طول 7 متر و وزن 7 تن به جهان می آورد که روزی 600 لیتر شیر می خورد، اما غذای مادر منحصر به سخت پوستان و پلانکتون ها است.

نهنگ باله پشتی دومین آبزی بزرگ جهان به شمار می آید. این نهنگ نیز در تمامی پهنه خلیج فارس به ویژه دهانه دریای عمان و خلیج شرقی جاسک یافت می گردد. نهنگ گوژپشت از دیگر نهنگ های خلیج فارس است که سرعتی معادل 8 تا 10 کیلومتر دارد و تیغه های دندانی که آن را در هر طرف 270 تا 400 عدد است و طول هر تیغه به 80 سانتی متر می رسد. این نهنگ قادر است تا 35 دقیقه زیر آب بماند، نهنگ خاکستری سرعت حیرت آوری معادل 60 کیلومتر در ساعت دارد. نهنگ قاتل که بسیار نادر و کمیاب است از دیگر نهنگ های خلیج فارس به شمار می آید.

لاک پشت های خلیج فارس

بیش از 200 میلیون سال است که لاک پشت های دریایی در آب های نواحی گرمسیری و فلات قاره زندگی می نمایند. جانوران بزرگی که انگشتان دست و پاهایشان به باله هایی برای شنا تغییر شکل یافته و از آن ها شناگران قابلی ساخته است. پنج نوع از هشت نوع لاک پشت های دریایی که در جهان وجود دارد در آب های خلیج فارس و دریای عمان زندگی می نمایند. لاک پشت پوزه عقابی یکی از این گونه ها است که به شدت در معرض خطر انقراض قرار گرفته است. این لاک پشت در خلیج فارس از همنوعان خود در جهان کمی کوچک تر و کم وزن تر است.

طول میانه لاک آن ها بین 70 تا 80 سانتی متر و پهنای آن 60 تا 70 سانتی متر و وزن میانه آن ها 40 کیلوگرم است. عمده غذای آن ها اسفنج ها، مرجان های نرم و حلزون های دریایی است. به همین دلیل آرواره های آن ها به شکل منقار عقاب درآمده است. تخم گذاری لاک پشت های پوزه عقابی از ابتدای فصل بهار آغاز می گردد و تا انتها فصل ادامه می یابد. لاک پشت ها معمولا شب ها به ساحل می آیند. نرها هرگز به ساحل زادگاهشان برنمی گردند، ولی لاک پشت های ماده پس از رسیدن به سن بلوغ که معمولا پس از سی سالگی است برای تخم گذاری به همان ساحلی برمی گردند که در آن زاده شده اند.

لاک پشت ها در نیم ساعت حدود 100 تخم می گذارند. نوزادها پس از 45 تا 75 روز از تخم بیرون آمده و با کوشش و زحمت فراوان خود را از میان شن و ماسه ها به بیرون می کشند. طول بچه لاک پشت ها 5 سانتی متر و وزن آن ها کمتر از 20 گرم است. نوزادها بعد از بیرون آمدن از میان ماسه ها به طرف روشن ترین افق یعنی دریا حرکت می نمایند. مرغ ها و پرندگان دریایی، لاشخورها، خرچنگ ها از جمله دشمنان بچه لاک پشت ها هستند و قبل از رسیدن به دریا آن ها را شکار می نمایند. در دریا نیز خطرات زیادی آن ها را تهدید می نماید و فقط تعداد کمی از بچه لاک پشت ها، حدود یک درصد، به بلوغ می رسند.

دلفین های خلیج فارس

دلفین ها که در زبان فارسی به آن ها تخس هم می گویند، باهوش ترین حیوان آبزی تلقی می شوند. دلفین ها در بیشتر نواحی خلیج فارس به ویژه در آب های تنگه هرمز و آب های بین جزایر دیده می شوند. یکی از انواع دلفین ها به نام پوریوبز در جنگل های حرا به طور دائم زندگی می نماید و دلفین های بینی بطری در جنوب جزیره قشم و در مجاورت جزیره هنگام و سالارک و هرمز زندگی می نمایند و از گونه های بومی منطقه نیز محسوب می شوند.

علاوه بر اینها تا اوایل نیمه نخست تابستان دلفین های گوژپشت در مجاورت قشم دیده می شوند و این گونه ها مهاجر آب های خلیج فارس هستند و 5 تا 6 ماه در این آب ها می مانند. از دیگر دلفین های خلیج فارس دلفین سیاه است که گونه ای از نهنگ های خلیج فارس است که رنگ تیره بدن، آن را از سایر گونه ها دلفین ها جدا می سازد.

کوسه های خلیج فارس

کوسه ها جزیی از ماهیان غضروفی هستند که در خلیج فارس و دریای عمان 19 گونه از آن ها در قالب چهار خانواده زندگی می نمایند. کوسه ها حلال گوشتند و از 400 گونه شناسایی شده در جهان 20 گونه مهاجم هستند که از این میان نیز فقط سه گونه به نام های ببری، سفید و ماکو اشتباهی به انسان حمله می نمایند که خوشبختانه این گونه ها در خلیج فارس وجود ندارد.

به طور خاص 7 گونه کوسه در آب های خلیج فارس زندگی می نماید که از میان آن ها می توان به کوسه ماهی درنده، کوسه گربه ماهی، نهنگ کوسه یا کوسه کر، کوسه سرچکشی، کوسه ماهی شکاری و کوسه ماهی گورخری اشاره نمود.

کوسه ماهیان علاوه بر تعادل اکولوژیکی دریاها، مصارف مختلفی در جهان دارند. پوست کوسه در بعضی کشورها مصرف غذایی دارد، اما بیشتر پوست کوسه ها در تهیه چرم استفاده می گردد.

از چرم کوسه نیز در تهیه وسایل لوکس مانند کیف دستی، کفش، چکمه، بند ساعت، جاکلیدی، جلد هفت تیر و دسته چاقو استفاده می گردد. بعلاوه از کبد این آبزی علاوه بر استخراج ویتامین A برای تهیه روغن استفاده می گردد. تعدادی از کوسه ها پوست با ارزشی دارند، در حالی که گوشت آن ها بی ارزش است. از طرف دیگر گوشت بعضی از کوسه ها مانند کوسه باله کوتاه در بازار از ارزش بالایی برخوردار است.

دندان های کوسه دارای استفاده تزیینی و از غضروف آن ها استفاده دارویی می گردد. باله کوسه صادراتی است و سوپ باله از گرانترین غذاها در جنوب شرق آسیا به شمار می رود. استخراج مواد چربی از کوسه برای تهیه مواد آرایشی یا تهیه نخ بخیه از باله کوسه از دیگر کاربرد آن در صنعت است.

آبسنگ های مرجانی خلیج فارس

آبسنگ های مرجانی زیباترین چشم اندازها را در خلیج فارس خلق می نمایند، چنان که شاید از نظر زیبایی، هیچ محیط طبیعی دیگری در جهان قابل مقایسه با منطقه ها مرجانی نباشد. صدها و بلکه هزاران موجود کوچک و بزرگ با رنگ های زیبا و متنوع و بسیار شگفت انگیز، چشم انداز بدیع و شگفت آوری را در مقابل چشمان بیننده پدید می آورد که توصیف آن امکان ندارد.

مرجان ها به دو دسته کلی تقسیم می شوند: مرجان هایی که از خود آهک ترشح می نمایند و به اصطلاح سفت هستند و ایجاد آبسنگ می نمایند و دیگر مرجان هایی که آهکی نبوده و اصطلاحا نرم نامیده می شوند. عمده مرجان های خلیج فارس از نوع آبسنگی هستند و وجود همین آبسنگ های مرجانی است که جلوه ای بس زیبا به طبیعت جزایر ایرانی خلیج فارس بخشیده است. مرجان ها معمولا در تمامی نواحی دریا یافت می شوند، ولی پراکنش انواع سخت یا آبسنگ ساز محدود به منطقه ها کم عمق جزایر و به وسعت صدها کیلومتر مربع است.

مرجان های خلیج فارس عمدتا متعلق به دوران چهارم زمین شناسی و بسیار جوان هستند. متأسفانه میزان زیادی از این مرجان ها از بین رفته اند که یکی از عوامل آن گل و لای موجود در رودخانه ها است که پس از ورود به دریا باعث مسدود شدن مجراهای تغذیه ای مرجان ها می گردد. ایجاد اسکله ها یا حفاری های دریایی نیز باعث از بین رفتن مرجان ها می شوند. ریختن فاضلاب و آب های شهری، لنگر انداختن شناورهای صیادی و تجاری در اطراف جزایر که محل زیستگاه مرجان ها است و بعلاوه خریدوفروش این جانوران آبزی برای کارهای تزیینی و استفاده دارویی از آن ها از دیگر عوامل نابودی این جانوران بی نظیر دریایی است.

صدف های مرواریدساز خلیج فارس

صید صدف مرواریدساز در آب های خلیج فارس از دیرباز پیشه بسیاری از ساحل نشینان خلیج فارس بوده است.

ارزش بالای مالی، اشتغال زایی و کاربرد صدف در صنعت جواهرسازی و صنایع دستی دریایی مهم ترین مزیت صید صدف مرواریدساز است. حدود 80درصد مروارید طبیعی و با کیفیت جهان تا قبل از سال 1339 هجری شمسی در آب های خلیج فارس صید می شد و بندر لنگه پس از بحرین دومین مرکز صید و صادرات مروارید و پوسته صدف مرواریدساز در خلیج فارس بود جزایر لاوان، شیدرو، هندورابی، کیش و بنادر نخیلو، چیروییه، میچائیل از مهم ترین صیدگاه های صدف مرواریدساز در محدوده آب های شهرستان بندر لنگه است که البته به دلیل کاهش شدید ذخایر صدف مرواریدساز صید این آبزی در چند سال اخیر در آب های استان هرمزگان در خلیج فارس ممنوع شده است.